P ełnowymiarowa inwazja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, która się rozpoczęła w lutym 2022 r., stała się bodźcem do zmian wewnętrznych w Ukrainie, zarówno na poziomie prawnym, jak i instytucjonalnym. Konflikt ten, będący jednym z największych kryzysów międzynarodowych ostatnich dekad, spowodował, że władze ukraińskie musiały się zmierzyć z działaniem pod presją czasu, aby ustabilizować prawidłowe funkcjonowanie państwa w warunkach kryzysu, jakim jest wojna. Dokonanie globalnej analizy zmian ustrojowych na poszczególnych szczeblach administracji rządowej, organów centralnych oraz organów wymiaru sprawiedliwości pozwoli przybliżyć faktyczny, ogólny przebieg działań podjętych przez Ukrainę oraz ocenić ich wpływ na obecny stan prawny tego państwa. Pierwszym istotnym aspektem będzie usytuowanie chronologiczne dekretu prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zeleńskiego o wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium całego kraju. Wydanie powyższego aktu prawnego było oparte na propozycji Narodowej Rady Bezpieczeństwa Ukrainy i zostało prawnie umocowane na podstawie konstytucji Ukrainy. Cały aparat rządowy musiał szybko ustosunkować się do działań wojennych ze strony Rosji, więc w danej regulacji zostały również zawarte niezbędne zmiany do powołania tzw. rad obrony przy jednostkach administracji rządowej, jak również jednostkach samorządu terytorialnego – miało to ułatwić reorganizację jednostek publicznych w okresie stanu wojennego. Warto też nadmienić, iż w danym dekrecie prezydent zastrzegł, że niektóre konstytucyjne prawa i wolności jednostki mogą być ograniczone w czasie funkcjonowania stanu wojennego. Ciekawostką porównawczą w tej sytuacji jest to, że według Konstytucji Rzeczypospolitej PolskiejKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm.dane prawa i wolności mogą być ograniczone jedynie ustawą. Ukraińskie ustawodawstwo musiało się zmierzyć z inwazją rosyjską, z tego względu prace w parlamencie oraz decyzje podjęte przez prezydenta Zeleńskiego były przeprowadzone w trybie eksternistycznym, w wyniku czego wydano kolejny dekret o utworzeniu nowych szczebli administracji rządowych. Sytuacja wymusiła powstanie kwalifikowanych wojskowych placówek administracyjnych. Z racji tego, że ustrój administracyjny Ukrainy przewiduje podział na 24 województwa – kolejno zostały utworzone specjalne wojewódzkie placówki administracji wojskowej, jednakże utworzona również została stołeczna Kijowska administracja wojskowa, którą możemy zaliczyć, jako 25. placówkę administracji wojskowej w skali całego kraju. Miejsce w hierarchii danych placówek oraz odpowiednie kompetencje, które im przysługują do tej pory, są dokładnie opisane we wspomnianym dekrecie prezydenta Zeleńskiego. Ustawodawca wszechstronnie objął zmianami działalność administracji państwowej, w wyniku czego na bazie już istniejących okręgowych administracji rządowych powstały odpowiednie okręgowe administracje wojskowe. W związku z tworzeniem okręgowych administracji wojskowych odpowiednie okręgowe administracje państwowe i kierownicy tych placówek uzyskały status właściwych okręgowych administracji wojskowych oraz szefów tych zarządów wojskowych. Kompetencje kontrolne oraz koordynacyjne względem powyższych placówek wojskowych przydzielono Generalnemu Sztabowi Sił Zbrojnych Ukrainy oraz rządowi Ukrainy. Przedstawione zmiany instytucjonalne zostały dokonane tego samego dnia, w którym nastąpił atak zbrojny Federacji Rosyjskiej w Ukrainie, a zatem możemy przyjąć, że reakcja władzy wykonawczej w Ukrainie nastąpiła błyskawicznie. Dokonując analizy poszczególnych postanowień i dekretów prezydenta Ukrainy, możemy się spotkać z wyodrębnieniem dwóch konkretnych jednostek administracji wojskowej. Pierwszą z nich jest administracja wojskowa, którą można określić mianem zwykłej administracji wojskowej, natomiast drugą jest administracja wojskowo-cywilna. Na pierwszy rzut oka można się sugerować nazwą i założyć, że mają one tożsame umocowania prawne i funkcjonują na podobnych zasadach, lecz takie domniemanie byłoby błędne. Natomiast nie wyklucza się tego, że są to tymczasowe organy państwowe, utworzone na mocy dekretu Prezydenta Ukrainy i działające na określonych terytoriach Ukrainy, jako konieczny ośrodek administracji państwowej z elementami wojskowej organizacji zarządzającej w celu zapewnienia bezpieczeństwa i normalizacji życia ludności w warunkach wojennych. W wyniku nierównomiernej inwazji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę przedstawione powyżej placówki administracji wojskowej mają niewiele cech wspólnych, a skutkuje to też różnym zasięgiem terytorialnym władztwa tychże jednostek.

Zwykła administracja wojskowa

Szerzej należy omówić funkcjonowanie tzw. zwykłej administracji wojskowej, obejmującej swoim zasięgiem działalność w obrębie danego województwa, jednostki administracyjnej. Pozycja prawna tych instytucji jest mimo wszystko przedstawiona jako tymczasowa filia państwowa, dysponująca umocowaniem prawnym do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania Konstytucji i ustaw Ukrainy na danym terytorium, zabezpieczenia wraz z dowództwem wojskowym wykonania środków prawnych wynikających ze stanu wojennego. Funkcje podstawowe przypisane tej jednostce są skupione przede wszystkim na obronności, ochronie ludności, utrzymaniu bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także ochronie praw, wolności i słusznych interesów obywateli. Decyzję o utworzeniu administracji wojskowej podejmuje Prezydent Ukrainy na wniosek wojewódzkiej administracji państwowej lub dowództwa wojskowego. Zgodnie z ustawą Ukrainy „O reżimie prawnym stanu wojennego” (ukr. Про правовий режим воєнного стану) istnieją następujące rodzaje administracji wojskowych: regionalne administracje wojskowe, okręgowe administracje wojskowe oraz administracje wojskowe względem określonych miejscowości: miasto, wieś bądź gmina miejsko-wiejska. O reżimie prawnym stanu wojennego, Ustawa Ukrainy z 12.05.2015 r., art. 4, art. 10, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/389-19#Text (dostęp: 30.07.2023 r.).Wojewódzkie oraz okręgowe administracje wojskowe w okresie stanu wojennego oraz w ciągu 30 dni po jego zakończeniu lub odwołaniu, a ponadto w przypadku czasowej okupacji lub oblężenia centrum administracyjnego województwa lub w sytuacji przyjęcia odpowiedniego rozporządzenia przez Radę Najwyższą Rada Ukrainy, na wniosek Prezydenta Ukrainy, przyjmują szereg kompetencji, wymienionych enumeratywnie w odpowiednim akcie normatywnym. Najważniejsza kompetencja z tej listy dotyczy przyjęcia uprawnień właściwej jednostki administracyjnej, które ustawa określa jako radę okręgową, bądź obwodową, gdyż organy wykonawcze danych rad są podporządkowane szefowi odpowiedniej administracji wojskowej. Zmianom uległy także regulacje odnośnie do przedsiębiorstw komunalnych, instytucji i organizacji powstałych na bazie majątku będącego współwłasnością wspólnot terytorialnych powiatu lub województwa, odtąd one podlegają właściwej administracji wojskowej. Przedstawiając poszczególne organy administracji wojskowej, jednoznacznie można wyróżnić mocną pozycję szefów tych placówek, bowiem szef wojewódzkiej administracji wojskowej, w porozumieniu z szefem odpowiedniej regionalnej administracji wojskowej może zwolnić z pełnienia obowiązków pracowników aparatu wykonawczego takiej rady okręgowej i/lub obwodowej (dla takich pracowników ogłaszane jest zwolnienie lub przeprowadzane jest przeniesienie na równorzędne lub niższe stanowisko). W sytuacji usunięcia zagrożenia dla bezpieczeństwa i porządku publicznego na terytorium województwa, na wniosek Prezydenta Ukrainy, Rada Najwyższa Ukrainy może podjąć decyzję o wznowieniu pracy organów samorządu terytorialnego w terytorium danego regionu przed upływem 30-dniowego terminu, nie wcześniej jednak niż do dnia zakończenia lub zniesienia stanu wojennego. Administracja wojskowa na poziomie samorządu terytorialnego tworzy się w przypadku, gdy organy samorządu terytorialnego nie korzystają lub nie mogą wykonywać swoich uprawnień na mocy ustawy pochodzącej z 2015 r. Była to konieczna regulacja prawna odnosząca się do działań wojennych na terenach wschodniej Ukrainy, aczkolwiek wraz z pełnowymiarową inwazją w 2022 r. zaczęła obowiązywać na terenie całego kraju. Samorządową administracją wojskową kieruje kierownik, którego powołuje i odwołuje Prezydent Ukrainy na wniosek Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Ukrainy lub właściwej wojewódzkiej administracji państwowej. Kierownikiem samorządowej administracji wojskowej może zostać właściwy przedstawiciel organu wykonawczego wsi, powiatu bądź miasta.
 

Administracja wojskowo-cywilna

Wspomnieć należy, że pierwszoplanową jednostką administracji wojskowej w Ukrainie były administracje wojskowo-cywilne, mające odrębne usytuowanie prawne ze względu na okupację i działania wojenne na terenach Doniecka i Ługańska. Patrząc chronologicznie, dane jednostki administracji wojskowej powstały w 2015 r. na mocy dekretu prezydenta Ukrainy, którym był wtedy Petro Poroszenko. W wyniku unormowań idących za tym dekretem powstało 19 placówek wojskowo-cywilnych na obszarze donieckiego i ługańskiego województwa, gdy dwie z nich pełniły funkcje regionalne, a reszta odnosiła się do samorządowych jednostek aparatu rządowego. Zgodnie z ustawą, która powołała te instytucje do życia, wchodziły one w skład Centrum Antyterrorystycznego Służby Bezpieczeństwa Ukrainy lub Połączonego Dowództwa Operacyjnego Sił Zbrojnych UkrainyDekret Prezydenta Ukrainy nr 469/2015, O ustanowieniu administracji cywilno-wojskowych, https://www.president.gov.ua/documents/4692015-19298 (dostęp: 30.07.2023 r.); Dekret Prezydenta Ukrainy nr 472/2015, O ustanowieniu administracji cywilno-wojskowych, https://www.president.gov.ua/documents/4722015-19319)..      Głównym zadaniem tych jednostek była realizacja uprawnień lokalnych organów wykonawczych, organów samorządu terytorialnego w przypadkach określonych ustawą, a także udział w zwalczaniu aktów agresji zbrojnej, aktów sabotażu i aktów terroryzmu. Ustawa normująca zakres działania administracji wojskowo-cywilnej zaznacza, że jej celem jest również zapobieganie katastrofie humanitarnej w obszarach odparcia agresji zbrojnej Federacji Rosyjskiej, w szczególności na obszarach bezpośrednio sąsiadującym z granicą państwową. Uprawnienia wojskowo-cywilnych administracji samorządowych, okręgowych wojskowo-cywilnych administracji wygasają z dniem otwarcia pierwszej sesji nowo wybranej rady, a także zgodnie z ustawą Ukrainy „O reżimie prawnym stanu wojennego” w przypadku utworzenia odpowiedniej administracji wojskowejO reżimie prawnym stanu wojennego, Ustawa Ukrainy z 12.05.2015 r., art. 4, p. 9, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/389-19#Text (dostęp: 30.07.2023 r.)..

Władza ustawodawcza

W dalszej części zmian w ukraińskim ustawodawstwie należy przedstawić reformy na głównym szczeblu władzy ustawodawczej, a mianowicie Rady Najwyższej Ukrainy. Głównym postanowieniem ukraińskiego parlamentu było wprowadzenie zasady ciągłości obrad, aby zapewnić sprawne funkcjonowanie działalności legislacyjnej, wynikającej z narastających potrzeb obronności kraju. W ten sposób władza ustawodawcza permanentnie współpracuje z władzą wykonawczą, bowiem jako demokratyczne państwo prawne Ukraina opiera swoje relacje prawne na zasadzie trójpodziału władzy. Taki krok ze strony parlamentu zmobilizował posłów do podjęcia odpowiednich działań i uprościł prace legislacyjne. Mówiąc o odpowiednich działaniach, należy rozumieć, że na sali obrad zawsze się znajdowała większość konstytucyjna, niezbędna do uchwalenia nowych unormowań prawnych. Warto podkreślić, że parlament Ukrainy jest jednoizbowy i składa się z Rady Najwyższej, a zatem procedury przyjmowania ustaw nie są takie długie, jak na przykład mogłyby być przy udziale drugiej izby parlamentu. Faktem jest to, że reformy legislacyjne skupiły się również na zwalczaniu korupcji, która stanowi jeden z głównych problemów w ukraińskim aparacie państwowym. Wprowadzono nowe przepisy dotyczące transparentności, odpowiedzialności i monitorowania działalności urzędników publicznych. Utworzono specjalne organy ścigania, takie jak Narodowe Biuro Antykorupcyjne, które zajmuje się postępowaniami w sprawach korupcji na najwyższych szczeblach władzy państwowej.

Działalność ustawodawcza parlamentu jest najbardziej ukierunkowana w czterech aspektach, które dotyczą poszczególnych dziedzin prawnych, jak i społecznych. W czasie stanu wojennego cały aparat państwowy skupia się wokół obronności kraju. Najważniejszym aktem prawnym w tej dziedzinie był dekret o powszechnej mobilizacji, który powstał przy współpracy Rady Najwyższej z prezydentemDekret Prezydenta Ukrainy nr 69/2022, O powszechnej mobilizacji, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/69/2022#Text (dostęp: 30.07.2023 r.).. Zdecydowanie było to niezbędne posunięcie ze strony władz, natomiast zostały również utworzone dobrowolne formacje obrony terytorialnej, w tym zakresie parlament przyjął stosowną ustawę. Ustawa ta w sposób znaczny uprościła procedurę powoływania dowódców tychże formacji obrony terytorialnej. Kolejna ustawa w zakresie obronności kraju dotyczyła kompetencji prezydenta i Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy w zakresie ustalania, które terytoria są okupowane, i odpowiednio do jakich terytoriów mają zastosowanie przepisy ustawy „O zapewnieniu praw i wolności obywateli oraz ustroju prawnego na czasowo okupowanym terytorium Ukrainy”. Z kolei interesująca regulacja prawna została uchwalona przez Radę Najwyższą w pierwszym miesiącu wojny, mianowicie dotyczyła wprowadzenia immunitetu bojowego/wojskowego. Istotą immunitetu bojowego jest to, że dana osoba nie podlega odpowiedzialności karnej za użycie broni przeciwko osobom dokonującym zbrojnej agresji na Ukrainę. Stan wojenny zdecydowanie musiał wpłynąć na regulacje karnoprawne, podjęte zostały bowiem określone ustawy odnośnie do odpowiedzialności karnej za publikowanie informacji o lokalizacji ukraińskich sił zbrojnych oraz braku amnestii dla osób skazanych za zdradę lub sabotaż przeciwko państwu. Dolną granicą za powyższe przestępstwa jest 12 lat, natomiast górną stanowi dożywocie. Organ władzy ustawodawczej przewidział potencjalne konsekwencje wynikające z prowadzenia działań wojennych w postaci zwiększenia kary za szereg przestępstw: kradzież, rozbój oraz przywłaszczenie. Unormowanie prawne do tej ustawy stanowi, że stan wojenny nie jest czynnikiem wyłączającymi bezprawność czynu, z racji tego kara za podobne przestępstwa zostaje zwiększona z trzech do pięciu lat więzienia.

Stosunki społeczne

Dość ważnym elementem życia państwa jest oczywiście bezpieczeństwo i porządek publiczny, innymi słowy – kwestie społeczne też uległy zmianom. Rada Najwyższa w osobnych ustawach unormowała stosunki pomiędzy pracodawcą a pracownikiem, polegające na zmianach w dotychczasowym kodeksie pracy. W celu zapobieżenia lub wyeliminowania działań wojennych przewidziano możliwość przeniesienia pracownika do innej pracy bez jego zgody oraz prawo pracownika do rozwiązania umowy o pracę z własnej inicjatywy bez zachowania okresu wypowiedzenia umowy w razie zagrożenia życia lub zdrowia w trakcie działań wojennych. Są to kwestie, które mogą się wydawać kontrowersyjne dla obu stron stosunku prawnego, natomiast ustawodawca wyraźnie zastosował funkcję ochronną wobec swoich obywateli, wyłączającą teoretyczną drogę sądową dla obu stron w sytuacji sporu.

System oświaty

Zreformowano kolejno system oświaty w stopniu nieznacznym, lecz skutecznym. W warunkach stanu wojennego nauczyciele dostali zagwarantowany „ciąg” dalszej pracy oraz płacy, a za tym również gwarancje państwa dotyczące organizacji procesu edukacyjnego, w formie jak najbardziej bezpiecznej dla życia i zdrowia ludzi.

Gospodarka

Kwestia ustabilizowania gospodarki w krytycznych warunkach należała także do kompetencji parlamentu. Z racji tego, że dziedzina gospodarcza sama w sobie jest dość rozbudowana, powstało wiele nowych reform odnośnie do polityki gospodarczej, zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Mówiąc o wewnętrznym sposobie radzenia sobie kraju z atakiem wojskowym, mówimy przede wszystkim o dodatkowych regulacjach podatkowych, które mają za zadanie wsparcie prowadzenia działalności gospodarczej w czasie wojny. Są to szczególnie opisane unormowania prawne, mające swe zastosowanie jedynie w czasie stanu wojennego, bądź działania siły wyższej, czy pandemii, czy innych sytuacji nadzwyczajnych. Niektóre z nich to: możliwość dla przedsiębiorców i osób prawnych mających obrót gospodarczy do 10 mld UAH jednorazowego płacenia podatku obrotowego w wysokości 2% zgodnie z przepisami, ze zwolnieniem z podatku dochodowego, VAT i innych opłat; dla indywidualnych przedsiębiorców należących do pierwszej lub drugiej grupy płacenie jednolitego podatku stało się dobrowolne; nastąpiło obniżenie VAT do 7% oraz zwolnienie z akcyzy na paliwo; zwolnienie konsumentów z odpowiedzialności wobec kredytodawcy za nieterminowe wykonanie zobowiązań wynikających z umowy o kredyt konsumencki; zwolnienie z opodatkowania PIT w wypadku udzielania pomocy ofiarom napaści zbrojnej Federacji Rosyjskiej.

Prawo

Szczególnego omówienia wymaga też dziedzina prawa, mająca zasadniczy wpływ na przestrzeganie ustaw i konstytucji Ukrainy w czasie obowiązywania stanu wojennego. Zasada trójpodziału władzy wyraźnie podkreśla istotną rolę niezależności judykatywy względem pozostałych władz, dlatego też Rada Sądów Ukrainy podjęła stosowną uchwałę o funkcjonowaniu sądów w okresie stanu wojennego. Dany akt normatywny zawiera wytyczne normujące działalność sądów oraz sędziów, którzy musieli uwzględnić fakt, że pracy sądów nie można zawiesić nawet w warunkach wojny lub stanu wyjątkowego. Istotną częścią tej uchwały było uregulowanie procedury sądowej, która mogła zostać przerwana przez działania wojenne. W takich przypadkach, które mogły powodować zagrożenia zdrowia, życia i bezpieczeństwa obywateli oraz pracowników sądu, wykonanie postępowania sądowego przez dany sąd może zostać wstrzymane do czasu usunięcia okoliczności, które spowodowały zagrożenie. Nowym elementem w tej sytuacji prawnej jest też powstanie sztabu operacyjnego, który się zajmuje pilnymi sprawami sądowymi, a skład jego członków jest następujący: Kolegium Sędziów Rady Sądów Ukrainy, prezes Sądu Najwyższego, szef Służby Bezpieczeństwa Państwa i szef Służby Bezpieczeństwa Sądu. Jak było wspomniane wcześniej, nierównomierna inwazja wojsk rosyjskich spowodowała różnice w wymiarze sprawiedliwości, bowiem rzecz jasna, że na terytoriach okupowanych problematycznie jest starać się o jakąkolwiek sprawiedliwość. Z tego wynikają zalecenia Rady Sądów Ukrainy, polegające na tym, że specyfika pracy sądu ustalana jest na podstawie aktualnej sytuacji w danym województwie. Specyfika pracy sądu w danym przypadku odzwierciedla ograniczenia czasowe pracy sądu w zależności od napięcia i sytuacji wojennej oraz określa minimalną liczbę osób, które muszą przebywać na terenie sądu w ciągu dnia roboczego. Praca sędziów i poszczególnych pracowników biurowych jest prowadzona w systemie zmianowym, lecz zalecenia są też takie, że wszyscy pracownicy sądu w miarę możliwości zostają przeniesieni do pracy zdalnej. W stanie wojennym w obrębie dostępności do wymiaru sprawiedliwości dla obywateli pojawiły się pewne ograniczenia. Obywatele zostali poinformowani o możliwości odroczenia rozpatrywania spraw w związku z działaniami wojennymi oraz o możliwości rozpatrywania spraw za pośrednictwem wideokonferencji. Natomiast terminy procesowe w miarę możliwości przedłuża się co najmniej do końca stanu wojennego. Z tego też wynika konieczność skupienia się wyłącznie na prowadzeniu pilnych postępowań sądowych (np. zatrzymanie podejrzanego, przedłużenie tymczasowego aresztowania). Procesy sądowe spraw mających miano „niepilnych” w miarę możliwości są odroczone, z uwagi na fakt, że duża liczba uczestników postępowania sądowego nie zawsze jest w stanie złożyć wniosek o odroczenie sprawy samodzielnie lub nie może stawić się w sądzie w pełnym składzie ze względu na zagrożenie dla życia. Z powyższych przyczyn obowiązuje postanowienie sądowe o tym, że sprawy niepilne rozpatrywane są wyłącznie za pisemną zgodą wszystkich uczestników postępowania sądowego, wtedy sędziowie mogą liczyć na obecność każdej zainteresowanej strony. Problematyczne też jest zachowanie zasady jasności procesu sądowego, gdyż w czasie działań wojennych sędziowie zalecają, aby ograniczyć liczbę osób przebywających na sali w czasie rozprawy z uwagi na bezpieczeństwo życia i zdrowia obywateli. Wraz z wprowadzeniem stanu wojennego na terytorium Ukrainy, z uwagi na niemożność wymierzania sprawiedliwości na niektórych terytoriach państwa, zmiany właściwości terytorialnej spraw sądowych nastąpiły w sposób operacyjny z uwzględnieniem sytuacji wojennej oraz możliwości kontynuacji pracy sądów. Sąd Najwyższy opublikował wykaz sądów w różnych województwach Ukrainy, których właściwość miejscowa została zmieniona w związku z brakiem możliwości wymierzania sprawiedliwości w czasie stanu wojennego. Ponadto Sąd Najwyższy okresowo publikuje informacje o przywróceniu właściwości miejscowej sądów na terytoriach, na których nie toczą się już aktywne działania wojenne. Niezmienną regułą prawną jest to, że nawet w warunkach stanu wojennego tworzenie sądów nadzwyczajnych i specjalnych czy też ograniczanie lub przyspieszanie jakichkolwiek form postępowań sądowych jest prawnie zabronione. Reformy legislacyjne miały również na celu wzmocnienie niezależności sądownictwa. Wprowadzono mechanizmy wyboru sędziów na podstawie ich kompetencji i niezależności, co miało na celu ograniczenie wpływu politycznego na system sądowniczy. Wprowadzono również programy szkoleniowe dla sędziów, które mają na celu podniesienie standardów sprawiedliwości i zapewnienie uczciwych i niezależnych procesów.

Organy ścigania

Omawiając zmiany w ustawodawstwie, należy całościowo objąć każdą dziedzinę prawa niezbędną do funkcjonowania państwa, taką dziedziną jest prawo karne i funkcjonowanie organów ścigania w czasie stanu wojennego. Podstawowe funkcje i obowiązki instytucji, jaką jest Prokuratura Generalna Ukrainy, pozostają niezmienne. Do głównych zadań prokuratorów wciąż należy: prowadzenie postępowania z oskarżenia publicznego w sądzie; organizacja i obsługa procesowa postępowania przygotowawczego, rozstrzyganie innych kwestii w toku postępowania karnego zgodnie z przepisami prawa, nadzór nad tajnymi i innymi śledczymi czynnościami w postępowaniu dochodzeniowym; reprezentowanie interesów państwa w sądzie w wyjątkowych przypadkach i w określony przepisami prawa sposób. Natomiast istotnym zadaniem prokuratury w warunkach wojennych jest udokumentowanie wszystkich czynności zabronionych i wpisanie ich do jednolitego rejestru dochodzeń przedprocesowych w sprawie informacji dotyczących ingerencji w jednolitość terytorialną i nienaruszalność granic Ukrainy. Czynnościami, które mogą naruszyć integralność państwa, są: sabotaż, nielegalne przekraczanie granicy państwowej Ukrainy, planowanie, przygotowanie, rozpętanie i prowadzenie agresywnych działań wojennych. Prokuratura Ukrainy w danym momencie skupia się na płaszczyźnie dochodzeniowej w sprawach związanych bezpośrednio z atakiem wojsk rosyjskich na Ukrainę. Sprawy złego traktowania jeńców wojennych lub ludności cywilnej, wydalenia ludności do pracy przymusowej, grabieży wartości narodowych na okupowanych terytoriach, użycie środków walki zakazanych przez prawo międzynarodowe oraz inne naruszenia prawa i zwyczajów wojennych przewidzianych w 

traktatach międzynarodowych są codziennością ukraińskich prokuratorów. Powyższe działania przedprocesowe służą zabezpieczeniu materiału dowodowego przeciwko agresorowi oraz służą za podstawę międzynarodowych skarg, które już się pojawiły ze strony Ukrainy. Rozpatrzenie problematyki organizacji pracy prokuratury w warunkach stanu wojennego należy analizować pod kątem ustawy uchwalonej przez parlament, mianowicie „O zmianie niektórych ustaw w sprawie usprawnienia działania prokuratury w warunkach napaści zbrojnej przeciwko Ukrainie”, która określa tryb obsadzania wyspecjalizowanych prokuratur personelem wojskowym, ich oddelegowania do władz prokuratury, wsparcie rzeczowe i techniczne oraz zapewnienie ochrony socjalnej. Wyjątkowo przedstawiciele wojskowi, którzy są przeznaczeni do pracy w prokuraturze, zostali wyłączeni spod przymusu podporządkowania się właściwemu dowódcy wojskowemu, a także przysługuje im niezależność w sprawowaniu urzędu. Tym samym w warunkach stanu wojennego nastąpiły zmiany pracy prokuratury oraz zostały określone priorytetowe obszary działania tych organów. Obecnie działalność prokuratury Ukrainy jest w większości skoncentrowana na sprawach ochrony praw człowieka i interesów państwa przed agresją zbrojną, pomocy ofiarom oraz realizacji współpracy międzynarodowej.

Wszystkie te zmiany w ukraińskim ustawodawstwie miały wpływ na organizację aparatu państwowego. Modernizacja norm prawnych miała na celu wzmocnienie instytucji państwowych, zwłaszcza tych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo narodowe, walkę z korupcją i zapewnienie sprawiedliwości i bezpieczeństwa w stanie wojny. Powołano nowe organy zabezpieczające porządek publiczny, wzmocniono organy odpowiedzialne za bezpieczeństwo państwa i zapewniono większą niezależność sądownictwa. Opisana transformacja ustroju państwowego, mimo że była wymuszona, to przyczyniła się do odbudowy zaufania społecznego do ukraińskiego państwa. Działania podjęte w ramach reform legislacyjnych musiały wynikać z obiektywnej analizy sytuacji panującej w kraju, aby zagwarantować bezpieczeństwo nie tylko obywatelom Ukrainy, lecz wzmocnić sektor wojskowy, ukierunkowany do obrony granic państwa.

Współpraca:

Valeriia Kuznietsova